Στην «Οδύσσεια» του Ομήρου αναφέρεται η ονοματοδοσία του νεογέννητου γιου του Λαέρτη και της Αντίκλειας του γνωστού Οδυσσέα. Ο Αυτόλυκος, πατέρας της Αντίκλειας, δίδει κατόπιν παρότρυνσης το όνομα Οδυσσέας, αφού όπως ο ίδιος παραδέχτηκε «μισήθηκε» (οδυσσάμενος) από πολλούς ανθρώπους μέχρι να φτάσει στην Ιθάκη να δει το νεογέννητο εγγονό του.

Μαρτυρίες σχετικές με την ονοματοδοσία στα κλασικά χρόνια αντλούμε από διάφορα κείμενα αρχαίων ελλήνων συγγραφέων και ποιητών. Από τον Αριστοφάνη μαθαίνουμε ότι το νεογέννητο παιδί αποκτούσε το όνομα του τη δέκατη μέρα από τη γέννησή του. Η ονοματοδοσία λάμβανε χώρα στα πλαίσια της γιορτής των Αμφιδρομίων, που περιελάμβανε και άλλες τελετές υποδοχής του νεογέννητου παιδιού στην οικογένεια.

Η αρχαία ελληνική μυθολογία και η αρχαία ελληνική γραμματεία μας παραδίδουν πληθώρα ανθρωπωνυμίων που χρησιμοποιήθηκαν κατά την αρχαιότητα ,η προσεχτική μελέτη των οποίων μας οδηγεί σε ενδιαφέροντα συμπεράσματα. Τα ονόματα που χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι Έλληνες σήμαιναν σχεδόν πάντοτε κάτι. Κάποια ήταν εμπνευσμένα από το φυσικό περιβάλλον, ζώα και φυτά, όπως για παράδειγμα τα ονόματα Ιάνθη (φυτό) και Ιέραξ (γεράκι). Μεγάλη κατηγορία αποτελούν τα ονόματα που φανερώνουν τις αρετές και ιδιότητες του ατόμου που το φέρει (π.χ Αλκίνοος «αυτός που είναι δυνατός στο νου»).

Ο Χριστιανισμός και η διάδοσή του στον ελληνικό χώρο έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην ονοματοδοσία των Ελλήνων. Τα αρχαία ονόματα άρχισαν σταδιακά να αντικαθίστανται από τα ονόματα των αγίων και των μαρτύρων της Εκκλησίας, για να τελούν υπό την προστασία τους τα άτομα που θα φέρουν τα ονόματα αυτά.

Η ονοματοδοσία του νεογέννητου βρέφους γίνεται την όγδοη μέρα από τη γέννησή του και πρόκειται για διαδικασία ξεχωριστή από το βάπτισμα. Σκοπός της ονοματοδοσίας είναι να δοθεί στον άνθρωπο «ταυτότητα» ενώ με το Μυστήριο του Βαπτίσματος εισέρχεται ο άνθρωπος την Εκκλησία.

Στον ελλαδικό χώρο, σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία «στην περίπτωση που η βάπτιση ακολουθήσει της ονοματοδοσίας και δοθεί διαφορετικό όνομα, το μυστήριο θα ισχύει, αλλά το όνομα δε θα αλλάξει με τη βάπτιση».

Σήμερα οι παραδόσεις που ακολουθούνται απο τους απανταχού Έλληνες θέλουν το νεογέννητο παιδί ν΄αποκτά το όνομα των παππούδων ή των γιαγιάδων του. Μάλιστα, τις τελευταίες δεκαετίες παρατηρείται το φαινόμενο της σύνθεσης ονομάτων (π.χ. Μαρία – Ελένη Μαριαλένα) προς ικανοποίηση και των δύο πλευρών τόσο της μητέρας όσο και του πατέρα. Δεν είναι βέβαια σπάνια και η περίπτωση του «τάματος» σε συγκεκριμένο άγιο , για να γεννηθεί το παιδί γερό και δυνατό, οπότε και δίνεται το όνομα του αγίου στον οποίο έγινε το τάμα.

Παρά τις παραδόσεις και την επίδραση του χριστιανισμού πολλοί γονείς επιθυμούν να δώσουν στο παιδί τους ένα σπάνιο όνομα, για να ξεχωρίζει από τους άλλους. Μια τέτοια επιλογή είναι δυνατόν να προκαλέσει αφενός εντυπωσιασμό αλλά και πηγή πειραγμάτων από τους συμμαθητές και το φιλικό περιβάλλον αφετέρου, με όλα τα συνεπακόλουθα για την ψυχολογία του ίδιου του παιδιού.

Τα δεινά που προκάλεσαν ορισμένες, κυρίως, πολιτικές προσωπικότητες οδήγησαν τις μετέπειτα κυβερνήσεις των χωρών τους όσο και τις κυβερνήσεις άλλων κρατών να απαγορεύσουν με νομοθεσία την ονοματοδοσία των νεογεννήτων με τα ονόματα των προσωπικοτήτων αυτών. Παραδείγματα τέτοιων περιπτώσεων απαγόρευσης είναι το όνομα Hitler στη Γερμανία. Στην Ελλάδα και στην Κύπρο δε μαρτυρείται κατά το παρόν στάδιο αλλά ούτε κατά τη διάρκεια του παρελθόντος η ισχύς τέτοιου είδους νομοθεσίας. Βεβαίως, κανένας δε θα ονόμαζε το παιδί του «Εφιάλτης» που όχι μόνο είναι συνώνυμο της προδοσίας αλλά και το όνομα της ίδιας της λέξης είναι «εφιαλτικό».

Πάνω από όλα δεν πρέπει να ξεχνάμε πως το όνομα μας, το έχουν διαλέξει κάποιοι άλλοι για μας. Σε περίπτωση που η επιλογή αυτή δεν είναι της αρεσκείας μας ή προκαλεί προβλήματα στην καθημερινή μας ζωή (π.χ πειράγματα από άλλους) τότε έχουμε τη δυνατότητα να το αλλάξουμε, αφού πρώτα υποβάλουμε ένορκη δήλωση.

Η επιλογή του ονόματος του παιδιού απαιτεί συζήτηση μεταξύ των γονέων και θα ήταν καλό να αποφεύγονται οι διαφωνίες πάνω σε αυτό το ζήτημα. Οι παραδόσεις που ακολουθούνται στον ελληνικό χώρο είναι βαθιά ριζωμένες και δύσκολα οι νέοι γονείς μπορούν να τις αγνοήσουν. Όμως, από την άλλη πλευρά δεν πρέπει να είμαστε δέσμιοι αυτών των παραδόσεων και να τις ακολουθούμε παρά τη θέλησή μας.

Διαλέξτε, λοιπόν, ένα όνομα εύηχο μιας και η ηχητική παίζει καθοριστικό ρόλο.

Το όνομα μπορεί να προέρχεται είτε από την αρχαιοελληνική είτε από τη χριστιανική παράδοση, αν και τα τελευταία χρόνια συνηθίζεται να δίνονται δύο ονόματα στα παιδιά, ώστε το ένα να δηλώνει τη θρησκευτική μας πίστη και το άλλο το σεβασμό προς την ιστορία και τον πολιτισμό μας.

Σε περίπτωση που επιθυμείτε αποφυγή παρεξηγήσεων με την οικογένεια σας μια καλή λύση αποτελεί η σύνθεση των ονομάτων των δύο γιαγιάδων ή των δύο παππούδων. Άλλωστε, η συνήθεια της σύνθεσης ονομάτων μαρτυρείται ήδη στα αρχαία χρόνια. Στις «Νεφέλες» του Αριστοφάνη ο Στρεψιάδης αναπολεί τις διαφωνίες που είχε με τη γυναίκα του για το όνομα που θα έδιναν στο γιό τους:

«Κι όταν το γιο αποχτήσαμε, να, ετούτον,
εγώ κι αυτή η σπουδαία που λέω γυναίκα
μαλώναμε για τ᾽ όνομα• τη λέξη
«ίππος» έχωνε αυτή μες τ᾽ όνομά του:
Ξάνθιππο, Καλλιππίδη, Χάριππο... Έτσι.
Εγώ έλεγα όχι• Φειδωνίδης, που είναι
τ᾽ όνομα του παππού. Ο καβγάς τραβούσε,
ώσπου συμβιβαστήκαμε στο τέλος
κι είπαμε να τον λέμε Φειδιππίδη».